Webers Euryanthe zaterdagavond op Radio 4

Op 1 maart zal Radio 4 in het kader van het wekelijkse NPS-programma Opera live vanaf 19:02 uur een concertante uitvoering presenteren van de opera Euryanthe van Carl Maria von Weber. Het betreft een opname van deze uitvoering op 2 januari in het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel. Op donderdag 7 februari hebben we in een lang artikel over opera's in het weekeinde zaterdag 9 maart ruime aandacht aan deze versie besteed. Hier kunt u dat alles nog weer eens te voorschijn halen.
__________
Afbeelding: Kleurenportet van Carl Mariavon Weber (1786-1826).

Radio 4 en BBC Radio 3 presenteren zaterdagavond Bizets Carmen rechtstreeks vanuit New York

Opera's van Georges Bizet
Twee van de zes opera's van Georges Bizet kunnen de allermeeste liefhebbers van het fenomeen muziektheater Carmen nog wel ophoesten: vanzelfsprekend, en als gevolg van de enorme wereldwijde populariteit, ook nog wel De Parelvissers. Maar is er iemand — behalve de beroepsmatige onderzoeker of partiturenvorser in bibliotheek of dergelijk instituut hetwelk zich met het ordenen van materialen bezighoudt — die snel met Ivan de verschrikkelijke komt aanzetten, of met La jolie fille de Perth? Zullen we dan maar helemaal niet verwachten dat de titels Don Procopio en/of Djamileh snel ter tafel zullen komen? In ieder geval heeft dezelfde Carmen het uiteindelijk tot uitzonderlijke wereldfaam gebracht en wel zodanig dat men weliswaar niet verschilt van mening over een plaats in de absolute top, maar dat sommigen menen te moeten stellen dat er sprake is van plaats nummer 1 op de wereldranglijst van populaire opera's.

Extraverte sensualiteit
Nog onlangs zond BBC 2-television een nieuwe versie uit, rechtstreeks dan wel snel na opvoering in het operahuis van Covent Garden. Uit alles bleek dat de zinderende sensualiteit als rode draad fungeerde en de twee hoofdrolspelers er bij die gelegenheid danig gebruik van hebben gemaakt. Niet alleen Carmen, die als zodanig was afgeschilderd, maar eveneens Don José die in een zeer strakke broek over het toneel kroop en wentelde en daarmee zijn beschikbaarheid nog eens onderstreepte. Met andere woorden: de beide toneelprotagonisten hebben op overtuigende wijze aannemelijk gemaakt dat ze een bovengemiddeld scala aan uitingen van tomeloze geilheid hebben weten over te brengen.
Doch laten wij elkander, over en weer of via via, vooral geen mietje noemen: dat na honderddertig jaar de eventueel aanwezige sfeer der huidig als zodanig gekwalificeerde kasteelromans wellicht ietwat meer aanwezig was dan voor een erotisch doorgewinterde operapubliek anno nu aanvaardbaar is, hoeft toch geen betoog? Dat de twee librettisten, Henri Meilhac (1831-1897) en Ludovic Halévy (1834-1908), ten behoeve van een operaversie van het verhaal, de oorspronkelijke Carmen uit 1845 van historicus en archeoloog Prosper Mérimée (1803-1870) in het kader van hun bedoelingen meer theatraliteit hebben verleend en op sommige aspecten in het gebeuren wat meer de nadruk hebben gelegd om er op het toneel beter mee voor de dag te komen, ligt nogal voor de hand. Daarvoor worden nu juist libretti gerealiseerd, als het even kan zo tekstgetrouw mogelijk, maar met de voor de bühne noodzakelijke aanpassingen.
Vanaf de eerste uitvoering, op 3 maart 1875 was Carmens optreden niet ingetogen erotisch, maar zuiver sensueel op de bühne bespeurbaar, en dat was één van de elementen die ervoor hebben gezorgd dat er niet direct sprake was van een groot succes, waardoor Bizet, die drie maanden na de dag van de première is overleden, daar nimmer iets van heeft kunnen meemaken. Sedertdien rust hij al dertien decennia op de begraafplaats Père Lachaise in de Franse hoofdstad.

Rechtstreeks van de Matinee in New York
Zaterdagavond, in het NPS-programma Opera live (te beginnen om 19:02 uur) zendt niet alleen Radio 4 deze Carmen rechtstreeks uit vanaf ongeveer half acht, doch ook BBC Radio 3 doet dat in het kader van de eigen muziektheaterreeks Opera on 3. Daar begint het programma echter om 19:30 uur onze tijd. Om kwart over elf in de avond is het dramatische gebeuren echter alweer aan de oren van een iegelijk voorbijgetrokken.
____________
Afbeeldingen
1. Componist Georges Bizet.
2. Librettist Henri Meilhac.
3. Schrijver Prosper Mérimée.
4. Librettist Ludovic Halévy.
5. Voorplat van de pocketeditie uit 1955 van Carmen, uitgegeven in de reeks Bibliothèque précieuse van Librairie Gründ te Parijs.

Resident Artists Programme in Nationale Reisopera met Mozarts Entführung te Amsterdam en Arnhem

Opgedane ervaring
Enige jaren geleden heeft de Nationale Reisopera een heel speciale afdeling in het leven geroepen voor weliswaar gevorderd, maar toch nog jong talent in de gelegenheid te stellen zich verder te ontwikkelen binnen een professioneel gezelschap. Dat geldt voor alle disciplines binnen het operavak: zangers en dirigenten, begeleiders en ontwerpers van kostuums en decors. Die afdeling kreeg de naam Resident Artists Programme (RAP). Tijdens de voorbereidingsfase van een aantal producties per seizoen biedt onze Nationale Reisopera die studenten een stageplaats binnen het gezelschap.

Tournee dit jaar
Dit jaar gaat het RAP voor het eerst op tournee met Die Entführung aus dem Serail uit 1782 van Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791). Drie avonden achtereen presenteren deze jonge professionele artiesten de voorstelling in Amsterdam in Theater De Engelenbak, op donderdag 21, vrijdag 22 en zaterdag 23 februari aanstaande. In de maart wordt op woensdag de 20ste dan nog een voorstelling gegeven in de Schouwburg van Arnhem.
Een van de bijzondere elementen is de nieuwe aanpak ten opzichte van de zangers en het publiek, dat nu in het gebeuren wordt betrokken en als het ware onderdeel van de dramatische handeling wordt.

Aparte versie
Regisseur Robert Nemack en dirigent Jeremy Carnall hebben een qua duur van de voorstelling afwijkende versie gerealiseerd. Een uur lang is de enscenering van het ontwerpersteam Clement&Sanôu, die als verrassend en verfrissend wordt omschreven. De hoofdrollen zijn toegewezen aan Lisette Bolle (Konstanze), Wiene van Lammeren (Blonde), Pascal Pittie (Belmonte) en Jean-Léon Klostermann (Pedrillo). Thomas Gerber vertolkt de spreekstem van Bassa Selim.
Vermeldenswaard is dat Lisette Bolle voor haar aandeel in deze productie in maart 2007 werd onderscheiden met de Vriendenprijs van de Natonale Reisopera.
Het valt zeer te betreuren dat er niet ook in het Noorden van ons land een redelijke plek is gevonden voor een voorstelling.
____________
Afbeeldingen
1. Poster van de Nationale Reisopera voor de voorstellingen door de RAP-sectie van Mozarts Entführung, in Amsterdam en Arnhem.
2. Wolfgang Amadeus Mozart, tekening van Jarko Aikens, Groningen, 1985. (Archief Heinz Wallisch.)
3. De sopraan Lisette Bolle.

Na Micha Hamels Sneeuwwitje gaat Massenets Assepoester van Opera Zuid op tournee

Voorbereidingen
In de tijd dat de medewerkers van de Nationale Reisopera het land door toerden, en dat tot en met komende dinsdagavond laat ook nog zullen doen, met het nieuwe stuk muziektheater van Micha Hamel — Snow White —, waren bij de collega's van Opera Zuid in Maastricht de repetities en andere voorbereidingen voor de première, op vrijdag 15 februari te Maastricht, voor een andere sprookjesopera uit 1899, Cendrillon oftewel Assepoester van de Franse componist Jules Massenet (1842-1912), druk gaande.

Sprookjes populair
Dat sprookjes op het moment goed 'in de markt' liggen, blijkt niet alleen uit het feit dat de twee Nederlandse reizende muziektheatergezelschappen direct na elkaar met een opera komen, die is gebaseerd op een sprookje. In het Groninger Museum wordt reeds enige maanden — tot 6 april aanstaande — een tentoonstelling gehouden van Russische sprookjes in de schilderkunst van die contreien, en het in Groningen gevestigde Noord-Nederlands orkest heeft de afgelopen tien dagen zes keer het sprookjesachtige symfonisch gedicht Kikimora uit 1909 van de Rus Anatol Ljadov gespeeld, die uit een niet voltooide opera in hetzelfde jaar ook nog een tweede symfonisch gedicht heeft gedestilleerd: Het Betoverde Meer. En ook al wordt er steeds minder aan kinderen voorgelezen, sprookjes blijven bij de jongsten onder ons populair, en ik mag toch zeer hopen dat dit tot en met de alleroudsten eveneens het geval zal zijn.

Moeder de Gans
Assepoester is een meer dan drie eeuwen bestaand sprookje uit de verzameling Ma mère l'Oye van Charles Perrault (1628-1703), die daarmee in 1683 de grondlegger van het nieuwe literaire genre was: le conte de fées — het sprookje. Voordat de librettist van Jules Massenet zich met de tekst van Cendrillon zondanig had beziggehouden dat er voor een componist een werkbare basis zou ontstaan, had Giacchino Rossini (1792-1868) zijn La Cenerentola in 1817 al op de planken gebracht. Omstreeks de tijd van Massenet waren er ook anderen, die op dezelfde grondslag een stuk voor de bühne hebben gerealiseerd, zoals de Duitse Italiaan Ermanno Wolf-Ferrari (1876-1948) in 1900, en Leo Blech (1871-1958) in 1905.
Het libretto dat Henri Cain (1857-1937) [1] uiteindelijk heeft afgeleverd, is een omzetting van het oorspronkelijke verhaal Cendrillon ou la petite pantoufle de vair uit de bovengenoemde Perrault-verzameling.
Aangezien Assepoester een zo bekend verhaal vanaf de jongste jaren van zoveel kinderen in de westerse wereld was, zien we maar af van de uitleg omtrent de handeling van het gebeuren op de planken. Daarbij mag echter niet onvermeld blijven dat de librettist op één punt van het origineel is afgeweken, door de toevoeging van één scène: de ontmoeting van Assepoester met de prins in het bos.

Omissie in veel handboeken
De meeste geraadpleegde handboeken, gidsen en andere naslagwerken met betrekking tot het fenomeen opera laten eensgezind verstek gaan als het om Massenets Cendrillon gaat. De componist wordt in elk van die boeken genoemd, sommige van zijn werken worden summier of uitvoerig beschreven, en het grootste aantal werken die hij voor het muziektheater heeft geschreven en in de ogen van de samenstellers van dergelijke werken genade hebben kunnen vinden, was negen — van de in totaal veertig opera's, inclusief onvoltooide, die Jules Massenet op zijn naam heeft gebracht —, de, en dan nog slechts als opsomming. In de meeste gevallen moet men er ook van tevoren van uitgaan dat niet elk werk altijd en overal zal zijn gedocumenteerd, maar een Operabijbel, die zichzelf als Complete apostrofeert — zoals Kobbe van de Eearl of Herford — mag deze omissie niet vertonen.
Uitzondering op dit bijna consequente negeren vormt de al eerder postief opgevallen paperback-editie van de Dictionnaire chronologique (de 1597 à nos jours), verschenen in de reeks Livre de Poche, als een vertaling uit het Italiaans. De auteur van het artikel over Cendrillon in dat werk is echter geenszins onverdeeld positief over het gebodene. Zwaartepunt van de kritiek is gericht tegen de nadrukkelijke poging van de componist om de sfeer van de zeer succesvolle Duitse opera Hänsel und Gretel uit 1893 van Engelbert Humperdinck (1854-1921) op te roepen.

Tournee door Opera Zuid
In totaal zal Opera Zuid tien keer Cendrillon opvoeren. Twee keer in de vestigingsplaats Maastricht, éénmaal te Heerlen, dan in drie steden van Noord-Braband, en daarnaast nog in Den Haag, Rotterdam, Utrecht en Groningen. Een overzicht van alle medewerkenden en de speeldata kunt u vinden door hier te klikken. Het zal niemand verbazen dat het gros van de voorstellingen in de twee meest zuidelijke provincies van ons land zullen worden gegeven. Nomen est omen zullen we hier maar huldigen. Dat echter de meest noordelijke, grotere schouwburg ook in de tournee is opgenomen, betekent alleen maar een aanwinst voor het gebied benoorden Utrecht.
__________
[1] De Franse tekstdichter Henri Cain was opgegroeid in een beeldhouwersgezin; hij werkte aanvankelijk als schilder en tekenaar, maar hij hanteerde eveneens de letterpen. Voor Jules Massenet schreef hij nog drie andere operalibretti: voor La Navarraise, Sapho en voor Don Quichotte.
____________
Afbeeldingen
1. Poster van Opera Zuid voor Cendrillon.
2. Sprookje in beeld. Michail Vroebel: De Zwanenprinses, 1900. Olieverf op doek, 142,5 x 93,5 cm. Tretjakovskaja Galereja, Moskou. Tot 6 april te zien in het Groninger Museum.
3. Voorplat van de Cendrillon-boekversie uit 1957, samen met enkele andere sprookjes uit de verzameling Ma mère l'Oye, verschenen in de reeks Bibliothèque précieuse van Librairie Gründ te Parijs.
4. Kostuumtekening van Opera Zuid voor de uitvoering van Cendrillon.
5. Componist Jules Massenet, getekend door Jules-Clément Chaplain (1839-1909).
6. Buitenaanzicht van de in 2008 125 jaar bestaande Stadsschouwburg te Groningen.

In het tweede februariweekeinde zullen weer tal van opera's via de radio te beluisteren zijn

Vier verschillende
Niet zelden gebeurt het dat er op de zaterdagavond door vier verschillende, doch dikwijls dezelfde radiozenders een opera wordt uitgezonden: in Nederland is dat Radio 4, in België Klara, in Engeland BBC Radio 3 en dan òf NDR Kultur òf WDR3. Meer dan eens is het al voorgekomen dat al die zenders hetzelfde stuk muziektheater presenteren dat dan rechtstreeks uit de New Yorkse Metropolitan Opera komt, waar het op dat moment als Matinee wordt gepresenteerd.
Het komende weekeinde worden er, tussen negentien uur op zaterdag de negende en omstreeks elven in de avond van zondag de tiende februari, vier verschillende opera's op vier van die hierboven genoemde radiozenders voorgesteld.


Radio 4 met Snow White
De vroegste begint om 19:00 uur op de Nederlandse zender Radio 4, en betreft een opname van de nog rondtoerende Snow White van de Nationale Reisopera. Alles daarover kunt u echter lezen in een gisteren gepubliceerde bijdrage op de zustersite Tempel der Toonkunst. Voor de kenners van de klassieke opera kunnen sommige elementen wellicht onverwacht zijn, maar juist dan is het alleen luisteren misschien niet zo'n gekke introductie, aangezien dan zeven paar blote glazenwassersbillen — en nog veel ander fraais, waaronder prachtige kostuums, uitzonderlijke decors en heel direct waarneembare humoristische elementen van een voorstelling in het theater of een uitzending via de beeldbuis — niet zo onmiddellijk zullen raken. Al was het een belevenis van de hoogste orde, waarmee de Nationale Reisopera in iedere operatempel van Europa èn elders qualitate qua hoge ogen zou moeten gooien. De voorstelling zàt tot in elk detail.


La Traviata
Een half uur daarna is Giuseppe Verdi aan de beurt. BBC Radio 3 presenteert tussen 19:30 uur en 22:10 uur in het kader van de programmareeks Opera On 3 één van diens meest bekende werken voor het muziektheater, La Traviata. Het betreft een opvoering vanuit het Royal Opera House London, met in de hoofdrollen de sopraan Anna Netrebko, de tenor Jonas Kaufman en de bariton Dmitri Hvorostovsky. Koor en orkest van dit Londense instituut voor muziektheater worden geleid door Maurizio Benini.
Voor La Traviata heeft Giuseppe Verdi al snel na het verschijnen in 1848 gebruik gemaakt van de roman La Dame aux Camélias — in Nederlandse vertaling ook wel Margaretha Gauthier, van Alexandre Dumas junior (1824-1895).


Don Carlos
De Nederlandstalige, Belgische radiozender Klara (Klassiek Radio) komt eveneens op zaterdagavond met een Verdi-opera, die net als de bovengenoemde bij het reguliere muziektheaterpubliek nog steeds zo geliefd is dat er met tamelijk grote regelmaat een opvoering wordt gegeven, althans als je daarbij alle belangrijke operatheaters van de wereld in je overwegingen betrekt.
Don Carlos is een opera, die Verdi heeft geschreven in opdracht van de Parijse Grand Opéra, nadat de première van zijn Macbeth op 21 april 1865 was gerealiseerd. Er werden diverse stoffen overwogen, doch na enige tijd zijn operadirectie en componist overeengekomen dat het dramatische gedicht Don Carlos (1787/88) van Friedrich von Schiller (1759-1805) een goede keuze was. De opdracht voor het libretto ging naar Joseph Méry (1798-1865), die echter middenin het werk overleed, waarna Camille du Locle (1832-1903) de tekst heeft voltooid. Eind 1865 begon Verdi met het componeren en in 1866 heeft hij in de badplaats Cauteret in de Pyreneëen de laatste hand aan Don Carlos gelegd.
De eerste opvoering werd gerealiseerd in de Parijse Grand Opéra, op 11 maart 1867, in aanwezigheid van het hof. Niet alles was bij die gelegenheid op het niveau zoals dat mocht worden verwacht en een geniale componist als Verdi zou realiseren. Later dat jaar had het werk meer succes in het Londense Covent Garden, maar pas in Bologna met een meesterdirigent en tal van uitnemende vocalisten kwam het werk tot volle bloei en zou dat succes in de Milanese Scala worden gecontinueerd. Vijftien jaar daarna bewerkte de componist, samen met de librettist van Aida, Antonio Ghislanzoni (1824-1893) het stuk, waarna Don Carlos op 10 januari 1884 in de Scala van Milaan opnieuw in première is gegaan, en tot op de huidige dag veelal grote bijval oogst.
De door de Belgische radiozender Klara in het operaprogramma Scala uitgezonden opname betreft een uitvoering door het Koor en Orkest van de Koninklijke Deense Opera, geleid door Michael Schønwandt (*1953). Zangsolisten zijn de bas Stephen Milling die de rol van de Spaanse koning Philips II op zich heeft genomen, met aan zijn zijde de sopraan Irene Theorin, die koningin Elisabeth de Valois vertolkt. De rol van Don Carlos, Infante van Spanje is weggelegd vooor Nikolai Shukoff.
Het programma Scala neemt, inclusief alle parafernalia, van 20:00 uur de rest van de avond, tot middernacht in beslag.


Webers Euryanthe
De laatste van de vier radio-uitzendingen in eigen en drie aangrenzende landen wordt voorgesteld door de Duitse radiozender WDR 3, in het programma Bühne Radio dat voor deze gelegenheid van 20:05 tot 23:05 uur zal duren.
U kunt een uitvoering beluisteren van Euryanthe van Carl Maria von Weber, door Koor en Orkest van de Muntschouwburg te Brussel onder leiding van Kazushi Ono. Het betreft een concertanteuitvoering die werd gegeven in het Palais des Beaux Arts te Brussel. De rol van Euryanthe wordt gezongen door de sopraan Gabriele Fontana, haar directe tegenspeler, Adolar, Graaf van Nevers en Rethel wordt gezongen door de tenor Kurt Streit.
Toen Carl Maria von Weber veertien jaar was, schreef hij zijn eerste opera, Das stumme Waldmädchen (1800), waarna er nog diverse andere zouden volgen. In onze tijd, bijna twee eeuwen na zijn verscheiden, heeft hij de grootste bekendheid te danken aan Der Freischütz, Oberon en Euryanthe, alle drie uit de laatste tien jaar van zijn leven (1786-1826). De ouverture van Abu Hassan wil ook nog wel eens op een concertprogramma voorkomen, maar meer nog in radio-uitzendingen.
Nadat in november 1821 de opvoering van Webers opera Der Freischütz zo'n succes was geworden, kreeg Weber van Domenico Barbaja direct de opdracht om een nieuw muziekdrama te schrijven voor het Kärtnerthortheater te componeren. De nog relatief jonge Weber wilde nu wel eens een ware grote opera schrijven — dus zonder dialogen —, maar daarvoor moest hij wel eerst omzien naar een nieuwe librettist, aangezien hij met die van Der Freischütz, Johann Friedrich Kind (1768-1848) in onmin was geraakt. In een 'Liederkreis', een literaire kring in Dresden leerde Weber de dichteres Helmina von Chézy (1783-1856) kennen, en die nam maar al te graag de opdracht voor een libretto aan. Samen overwogen ze tal van romantische literaire stukken, maar kwamen uiteindelijk overeen dat de 13de eeuwse Franse tekst uit de Histoire de Gérard de Nevers et de la belle et verteuse Euryanthe, s'amie geschikt was. Veel later werd dit in voor de huidige tijd moeilijk Frans gestelde werk in de Bibliothèque de Roman van Graaf Tressant in modern Frans opgenomen. Reeds Giovanni di Boccaccio (1313-1375) geruikte het gebeuren uit die oude tekst in een novelle en bij William Shakespeare (1564-1616) vinden we het gegeven terug in zijn Cymbeline, waarvan de exacte datum van ontstaan niet precies bekend is.
Toen Helmina de Chézy reeds in december 1821 de eerste akte aan de componist ter hand stelde, begon hij onmiddellijk met het schrijven van de muziek. Kort daarop ontstonden vertragingen bij de resterende arbeid aan het libretto, maar Weber vertrok in februari 1822 toch naar Wenen om kennis te maken met de zangers, die hem voor zijn nieuwe werk ter beschikking zouden staan. Pas nadat Weber enigszins was bekomen van de enorme eerbewijzen die hem — ondanks dat het Wenen van die dagen geheel in de ban van Giacomo Rossini en diens opera's verkeerde — ten deel gevallen waren van de kant van de grootheden uit het cultuurleven als Beethoven, Schubert en de dichter Franz Grillparzer (1791-1872), werkte hij verder aan Euryanthe. Na een onderbreking van zo'n vier maanden, tot medio januari 1823, werd de partituur op 29 augustus 1823 afgesloten, maar het zou nog tot 19 oktober duren voordat ook de ouverture gereed was. Toen bevond de componist zich al zo'n vijf weken in Wenen om daar het werk in te studeren. Tijdens die voorbereidingen bracht hij nog wel enige coupures aan, en toen was het werk gereed. Op 25 oktober 1823 werd Euryanthe voor een feestelijk gestemd publiek in het genoemde Weense theater voor de eerste keer uitgevoerd. Helaas bleek hier wel de overmacht van de Italiaanse opera: na twintig voorstellingen werd het stuk van het speelplan verwijderd. In andere vooraanstaande operasteden was eveneens sprake van gematigd succes.


Afbeeldingen
1. Snow White in de douche.
2. Componist, dirigent en (tekst)dichter Micha Hamel.
3. Anna Netrebko als Violetta (Margaretha Gauthier) in de Royal Opera House productie van La Traviata, zoals die zaterdag 9 februari wordt uitgezonden door BBC Radio 3.
4. Margaretha Gauthier wordt verwelkomd bij de schouwburg op de Champs Elysées. Aquarel van Erasmus Bernhard van Dulmen Krumpelman (1897-1986), speciaal vervaardigd in opdracht van de uitgever van de vertaling (door J.A. Sandfort) van het boek La Dame aus Camélias, in 1956: NV Boek en Wereld, Groningen.
5. Giuseppe Verdi rond 1900, in gezelschap van de tenor FrancescoTomagno (1850-1905).
6. Stephen Milling, bas. Foto: Det Kongeglige Teater, Købnhavn, zingt Don Carlos op Klara Radio.
7. De sopraan Gabriele Fontana zingt Euryanthe in een uitzending van WDR 3.
8. Carl Maria von Weber, componist van Euryanthe (1822-23).
9. Kärtnerthortheater in Wenen ten tijde van Beethoven, Schubert en Weber.
10. Helmina von Chézy, tekstdichteres van Euryanthe.
11. Antonio Gihislanzoni, tekstdichter van Verdi's Aida en van de gereviseerde versie van Don Carlos.