Twee opera's van Verdi via drie radiozenders in West-Europa op de avond van zaterdag 29 maart

Ernani
Zowel BBC Radio 3 in het programma Opera on 3 — Live from the Met alsook Radio 4 in Nederland in de reeks Opera live van de NPS zendt de uitvoering van Giuseppe Verdi's opera Ernani uit 1844 door de Metropolitan Opera te New York, van de Matinee aldaar; de BBC vanaf 18:30 en via Radio 4 vanaf 19:02 uur.
Koor en orkest van het Metropolitan Opera House worden geleid door Robert Abbado. Voor de rolverdeling en verdere gegevens over deze New Yorkse versie verwijs ik u graag door via deze link. De duur van dit muziekdrama is ongeveer drieëneenhalf uur.
Ernani is een opera in vier bedrijven op een libretto van Francesco Maria Piave (1810-1876) naar het drama in vijf bedrijven Hernani (of de Castiliaanse eer) uit 1830 van Victor Hugo (1802-1885) De eerste opvoering van Ernani werd op 9 maart 1844 in Venetië gegeven.
Tien jaar daarvoor reeds, in 1834, had de Bolognese componist Vincenzo Gabussi (1800-1846) al een opera op Hugo's drama geschreven en in 1843 had Aberto Mazzucato (1813-1877) dat eveneens gedaan.

Luisa Miller
Eveneens van Giseppe Verdi is de opera in drie bedrijven Luisa Miller uit 1849, op een libretto van Salvatore Cammarano (1801-1852) naar het internationaal vermaarde Kabale und Liebe uit 1784 van Friedrich Schiller (1759-1805). De première van Luisa Miller werd op 8 december 1849 in Napels gegeven. De handeling speelt zich af in Tirol, aan het begin van de achttiende eeuw.
Dit muziekdrama wordt door de Nederlandstalige Belgische Klara in het operaprogramma Scala op zaterdag 29 maart, 's avonds tussen 20:00 uur en ongeveer middernacht gepresenteerd, zij het dan ook dat na het muziekdrama nog vijf kamermuziekstukken, te beginnen met een strijkkwartet van Verdi, zullen worden uitgezonden.
Het betreft hier een opname uit de Opéra National de Paris. Koor en orkest staan onder leiding van Massimo Zanetti. De rolverdeling en andere adequate gegevens kunt u vinden op de site van Klara, even doorklikken naar 20:00 uur Scala.

Afbeeldingen
1. Scène uit Ernani in de versie van de Metropolitan Opera.
2. Voorplat van de Nederlandse metrische vertaling — door Hélène Swarth, in 1918 uitgegeven door Wereldbibliotheek, Amsterdam — van het drama Hernani door Victor Hugo.
3. Friedrich von Schiller (gekleurde tekening).

Sergej Prokofjevs opera 'Oorlog en Vrede' naar Lev Tolstojs gelijknamige roman, dinsdag 25 maart op Mezzo-televisie

Omvangrijk muziekdrama
Aanstaande dinsdag 25 maart, kunt u, als u het een aantrekkelijke gedachte vindt, tussen 17:00 uur en 20:30 uur via de muziekzender Mezzo kijken naar de opera Oorlog en Vrede van Sergej Prokofjev (1891-1953), ontstaan in de jaren 1941/42 op een libretto van de componist en diens echtgenote Mira Mendelson-Prokofjeva. Dat is gebaseerd op enkele 'momenten' uit het omvangrijke epos met dezelfde titel (1864-69) van Lev Tolstoj (1828-1910), en met gebruikmaking van de Aantekeningen over het jaar 1812 van Denis Vasiljevitsj Davidov.
De opera is in tal van gedaanten gepresenteerd, in partieel en in hevig gecoupeerde versies, concertant en in gedeelten, in 1946 en 1947. De complete versie is een zeer omvangrijk werk geworden met zestig zangrollen, en die is aanvankelijk zelfs op twee avonden gepresenteerd. [1]
Deze versie met alle dertien scènes — waarbinnen echter wel weer is gecoupeerd — is echter pas op 8 november 1957, dus goed vierenhalf jaar na het overlijden van de componist, in het Nemirovitsj-Dansjenko Theater in Moskou gegeven. In hetzelfde jaar heeft NBC Televisie in New York er een opname van gerealiseerd.

Prokofjevs aanpassingen
De componist heeft heel wat met dezeeopera te stellen gehad, en dat had verschillende oorzaken, maar voor sommige professionele toehoorders/kijkers bleek de drieënhalf uur durende 'uiteindelijke versie' toch nog onbevredigend. Dat in de oorlogsjaren 1941-42 Prokofjev wat meer op het vaderlandslievende element in het Tolstoj-epos aan het hart ging, zal begrijpelijk zijn, maar het heeft er wel toe geleid dat de componist concessies heeft gedaan aan de artistieke eisen. De beide librettisten hebben zich dan ook geconcentreerd op het militair-patriottische van de Napoleontische veldtocht tegen het tsaristische Rusland enerzijds en het menselijk-hartstochtelijke aspect van drie der protagonisten in de roman: de zwaar gemangelde Natasja, haar eerste verloofde Bolkonski en, toen die eenmaal was overleden, de ridderlijke figuur Besoechov.
Van het omvangrijke, veelzijdige en op diverse niveaus zijn uitwerking niet missende epos is zeer recentelijk een nieuwe uitgave in een bestaande Duitse vertaling uitgekomen, temporeel gelijktijdig met de vertoning in afleveringen van de nieuwe filmversie. Daarover hebben we op onze zustersite Tempel der Letteren uitvoerig bericht op zaterdag 5 januari. Op dezelfde dag is er een artikel verschenen over de verfilming, op onze andere zustersite Tempel der Filmkunst.

Herhaling
Deze versie van Oorlog en Vrede (Война и Мир) zal, eveneens op de muziekzender Mezzo, nogmaals te zien zijn op vrijdag 4 april, tussen 10:00 uur en 13:30 uur.
__________

[1] Sommige handboeken melden dat de eerste complete uitvoering in de definitieve vorm in 1955 in Leningrad werd gegeven, en dat die versie niet op één avond kon worden gerealiseerd. Inderdaad is op 1 april van dat jaar in het Maly Theater in genoemde stad de zogeheten complete opera gepresenteerd, maar de scènes nummer 7 en 11 waren daaruit weggelaten.
____________
Afbeeldingen
1. Sergej Prokofjev, tekening van Jarko Aikens, Groningen 1985. Collectie Heinz Wallisch.
2. Voorzijde van de onlangs verschenen paperback-editie van de Duitse vertaling van Oorlog en Vrede.
3. Lev Nikolajevitsj Tolstoj.

La Traviata van Verdi dit voorjaar bij de Nationale Reisopera in twaalf Nederlandse theaters

Première Goede Vrijdag in Apeldoorn
Tussen zaterdag 22 maart en zaterdag 26 april aanstaande zal de Nationale Reisopera dertien voorstellingen van de opera La Traviata uit 1853 van Giuseppe Verdi (1813-1901) geven, tussen Groningen en Maastricht, beginnend op de eerstgenoemde datum. De eerste voorstelling wordt niet, zoals gebruikelijk, in eigen huis te Enschede gegeven, maar Schouwburg Orpheus te Apeldoorn herbergt het gezelschap tijdens de première op vrijdag 22 maart. Meer over het ontstaan van de opera kunt hier u vinden. Exacte speeldata en de daarbij behorende schouwburgen staan eveneens vermeld op de website de website van de Nationale Reisopera. En dat geldt ook voor de exacte rolverdeling.



Allereerste voorstelling in 1853
De Prima rappresentazione dell'opera nuova La Traviata werd op 6 maart 1853 gegeven in het Gran Teatro La Fenice in Venetië. Het moet voor de componist bepaald een anticlimax geweest zijn om zeven weken na de grote triomf die Il Trovatore hem in Rome had bereid, een extreme flop te beleven met de opvoering van La Traviata. Johannes Jensen spreekt in zijn biografie van Verdi [1] zelfs over een "onvrijwillig lachsucces". Aanvankelijk vroeg de componist zich nog af of het zijn schuld was of dat het aan de zangers lag, hetgeen hij in een brief van 7 maart aan Emanuele Muzio schreef. "De tijd zal oordelen."
De voorstellingen na de première verliepen al even rampzalig. Dat vormde aanleiding voor de bariton Felice Varesi (1813-1889), die de rol van Germont senior voor zijn rekening had genomen — nadat hij de eerste Macbeth en dito Rigoletto in de gelijknamige muziekdrama's van dezelfde componist had gezongen —, om te proberen zijn eigen huid te redden door met de beschuldigende vinger in de richting van Giuseppe Verdi te wijzen en de bewering op te stellen dat deze er niet in was geslaagd de beschikbare kwaliteiten van zijn zangers op gepaste wijze in te zetten.

Toch nog succes
Een jaar later bracht Verdi La Traviata met een paar minimale aanpassingen opnieuw uit in dezelfde stad en toen werd het een groot succes, hetgeen tevens gold voor gecensureerde voorstellingen elders. Dat liet voor de betrokkenen maar één conclusie meer toe: het was de al te hoofdrolspeelster geweest die het publiek een jaar eerder had laten lachen om haar uitbeelding van een aan tering lijdende en tegelijkertijd de dood reeds in de ogen ziende, Violetta. Normaliter is juist het klassieke operapubliek in zulke situaties tot tranen geroerd.
Verdi had het boek La dame aux camélias van Alexandre Dumas junior (1824-1895) snel na verschijnen in 1848 gelezen en hij onderkende daarin de grote muziale mogelijkheden van het melodrama. De bloem in kwestie speelt een sleutelrol in één der dramatische scènes, maar de Engelse vertaler heeft van de naam Margaretha (Gautier) van de protagoniste zelfs Camille gemaakt. Het boek heeft het lang volgehouden, ook in Nederland, waar het heel lang als losse uitgaaf in diverse uitvoeringen te koop is geweest. Als we ons echter beperken tot de periode na de tweede wereldoorlog, zien we dat alleen al uitgeverij Boek en Wereld te Groningen diverse uitvoeringen heeft gerealiseerd in de vertaling van de toenmaals vermaarde letterkundige J.A. Sandfort, zowel als paperback van een toen niet bepaald gangbare omvang, en als onderdeel van bundels, zoals Drie Franse Liefdesromans en voorts in een Grote Roman Omnibus met diezelfde drie romans en nog twee geheel andere daaraam toegevoegd. Al die edities zijn voorzien van een aquarel op kunstdruk, die uitgever Jan Bloemsma in opdracht had gegeven bij Erasmus Bernhard van Dulmen Krumpelman (1897-1987), ingevoegd tegenover de bladzijde waarop het verhaal begint.

Grote stemmen
Tal van grote sopranen hebben in de loop der tijden de rol van Margaretha (Violetta in de opera) gezongen: Birgit Nilsson (1918-2005), Maria Callas (1923-1977), Renata Scotto (*1934), Mirella Freni (*1935), en Ilana Cotrubas (*1939), alsmede tal van anderen.
In Londen en New York werd La Traviata reeds in 1856 opgevoerd, in Covent Garden, Londen, twee jaar later en in de New Yorkse Metropolitan Opera pas in 1883.
Ook in de overzichtelijke en goed leesbare biografie van Johannes Jensen wordt op tal van zaken ingegaan, die direct en indirect hun sporen op leven en werk van de componist Giuseppe Verdi en diens oeuvre hebben nagelaten.


[1] Johannes Jensen: Verdi. in de reeks dtv portrait nummer 31042. Het boek is weliswaar bij de uitgever uitverkocht, doch tal van openbare bibliotheken hebben het staan, en dat geldt ook voor enkele gespcialiseerde boekhandels.
____________
Afbeeldingen
1. Scène uit La Traviata door de Nationale Reisopera.
2. Affiche waarop de allereerste voorstelling op 6 maart in 1853 in het Gran Teatro La Fenice te Venetië werd gegeven.
3. Bariton Felice Varesi, die al in enkele hoofdrollen van Verdi-opera's had geschitterd, maar totaal van streek raakte door het uitblijven van succes bij de eerste voorstellingen van La Traviata in 1853. Lithografie van Joseph Kriehuber (1800-1876).
4. Voorplat van de paperbackeditie van Margaretha Gautier in 1956 gepubliceerd door uitgegeverij Boek en Wereld te Groningen.
5.Alexandre Dumas junior, ongeveer ten tijde van het verschijnen van La dame aux camélias.
6. Aquarel van E.B. van Dulmen Krumpelman als bijlage voor de verschillende edities van uitgeverij Boek en Wereld te Groningen (1956) van Margaretha Gautier. Onder de aquarel staat: "Van die dag af ontmoette ik Margaretha dikwijls in de schouwburg, in de Champs-Elysées. . . . "
7. Scène uit de versie van La Traviata, waarmee de Nationale Reisopera tussen 22 maart en 26 april twaalf Nederlandse steden aandoet. (Foto: Hermann und Clärchen Baus.)
8.Voorplat van de biografie over Verdi, door Johannes Jensen, verschenen in de reeks dtv portrait in 2000.

Benjamin Brittens Peter Grimes zaterdag 15 maart rechtstreeks vanuit Metropolitan Opera New York

Discrepantie op zenders
Aanstaande zaterdag, 15 maart, kunt u in de avonduren op in ieder geval drie radiozenders een zogenaamde of werkelijke live-uitvoering beluisteren van de opera Peter Grimes opus 33 (1945) van de Britse componist Benjamin Britten (1913-1976). Het probleem daarbij is niet dat die drie verschillende zenders hun programma ook op verschillende tijden beginnen, want dat gebeurt wel vaker, aangezien de ene zender een inleiding laat voorafgaan of een werkelijk voorprogramma heeft voorzien waarin allerlei andere klassieke zaken aan de orde komen. Maar deze keer is het verschil in de aanvangstijden tussen BBC Radio 3 — Opera on 3: Live from the Met om 18:30 uur — de NPS op Radio 4 — Opera live om 19:02 uur — en de Belgische zender Klara — met het programma Scala om 20:00 uur — anderhalf uur en dat betekent dat in ieder geval één van deze zenders ons met een enigszins uitgesteld relais komt aanzetten.

Libretto
Voor het vervaardigen van een libretto voor het door de componist uitgezochte thema viel de keus van Benjamin Britten op de links georienteerde Montagu Slater (1903-1956) — filmscenarist, toneelschrijver en novellist —, die "Letter XXII Peter Grimes" uit het gedicht The Borough (1810) van George Crabbe (1754-1832) heeft genomen als uitgangspunt voor de tekst. Crabbe was een Anglicaans geestelijke, die uitermate sociaal geëngageerd was, mede doordat hij de noden van de plattelandsbevolking uit eigen ervaring kende, en deze in zijn poëzie heeft uitgebeeld.
The Borough speelt in het visserstadje Aldeborough, waar het karakter en het milieu de levenssfeer bepalen, en dat heeft Montagu Slater in het libretto weten te handhaven.

De handeling
Visser Peter Grimes (tenor) heeft een leerjongen mee op zijn schip, en het ongeluk wil dat deze jongen op zee omkomt. Voor dat feit moet hij voor de rechter verschijnen, maar hij wordt wegens gebrek aan bewijs vrijgesproken. De dorpsbewoners hebben zich echter van hem afgekeerd, op twee van hen na: kapitein Balstrode (bas) en onderwijzeres Ellen Orford (sopraan). Grimes neemt een nieuwe leerjongen mee [1], die echter door een val van een steile klip omkomt. Daarop verzamelen de burgers van het dorp zich om de jacht op Grimes in te zetten. Deze volgt het advies van de kapitein op en vaart met zijn schip uit om zich op zee te verdrinken.
De opera werd op 7 juni1945 in Londen voor het eerst opgevoerd met Peter Pears — de levensgezel van de componist — onder leiding van Reginald Goodall (1901-1990). De Engelse tenor Jon Vickers heeft veel succes geoogst met zijn vertolking van de rol van Peter Grimes.

Radioversie van 15 maart
De opera Peter Grimes wordt als matinee in New York gegeven vanaf half twee in de middag. De totale speelduur inclusief de twee pauzes bedraagt drie uur en vijfenveertig minuten. Koor en orkest van de Metropolitan Opera worden gedirigeerd door Donald Runnicles; de rol van Peter Grimes wordt gezongen door de tenor Anthony Dean Griffey, onderwijzeres Ellen Orford heeft men in de Met toevertrouwd aan de sopraan Patricia Racette, en voor de presentatie van kapitein Balstrode is de keus gevallen op de bas Anthony Michaels-Moore.
Nadere gegevens en invulling van de rollen zijn te vinden op de informatiepagina aangaande Peter Grimes, op de website van de New Yorkse Metropolitan Opera.


[1] Het gebeuren speelt zich in de opera af omstreeks 1830. Voor een beter inzicht in de verhoudingen is het goed te weten dat men in de eerste helft van de negentiende eeuw weeskinderen heel goedkoop kon verwerven als leerlingen voor een vak.



Afbeeldingen
1. Benjamin Britten. Tekening door musicus Eildert Beeftink, 1987. (Archief Heinz Wallsch.)
2. De dichter George Crabbe, uit wiens oeuvre The Borough afkomstig is, die de basis vormt voor het libretto van de opera Peter Grimes.
3. Tenor Anthony Dean Griffey als Peter Grimes in de versie van de Metropolitan Opera van zaterdag 15 maart.
4. Sopraan Patricia Racette zingt in de Metropolitan Opera aanstaande zaterdag de rol van de dorpsonderwijzeres Ellen Orford.

Janáčeks Uit een dodenhuis onder Boulez op Arte

Opera naar Dostojevski
Op maandag 10 maart presenteert de Duits-Franse cultuurzender Arte als het laatste programma-onderdeel, tussen 22:30 uur en 00:10 uur een verfilmde versie van de opera Uit een dodenhuis van de Tsjechische componist Leoš Janáček. Het betreft hier de uitvoering zoals die verleden jaar onder leiding van Pierre Boulez ook in het Muziektheater in Amsterdam, eind mei en begin juni, in drie voorstellingen is gegeven. Er was op de avond van de première een rechtstreekse uitzending via Radio 4 te beluisteren, en later heeft de Belgische radiozender Klara in het operaprogramma Scala deze visie op Janáčeks muziekdrama ook nog eens gerealiseerd. Doch nu verkeren we allen in de zeer gelukkige omstandigheid deze opera met de bijbehorende beelden van de versie in casu te bekijken.
Over de opera zelf en de bijzonderheden met betrekking tot deze versie heb ik op het cultuurweblog Rond1900 op de dag van de première in Nederland een uitgebreid artikel gepubliceerd.

Verfilmde versie uit 2007
De verfilming van Uit een dodenhuis is een Franse productie,die tot stand is gekomen onder regie van Stephane Metge, en voor Arte France werd gerealiseerd. Het thans in beelden te volgen drama heeft een lengte van honderd minuten en wordt op het breedbeeldformaat 16:9 uitgezonden in de oorspronkelijke taal (Tsjechisch) met ondertitels.
Er zullen nog twee herhalingen via Arte televisie worden uitgezonden, de eerste in de nacht van woensdag op donderdag om 03:00 uur. Het vervelende in de informatie van deze zender is dat men dat onder de programmering aankondigt als woensdag 12 maart, doch dan is het inmiddels wel degelijk donderdag 13 maart. De tweede herhaling zal op zondag 16 maart, 's ochtends vanaf 09:45 uur, worden uitgezonden.
____________
Afbeeldingen
1. Scène uit de opera Uit een dodenhuis.
(Foto: Arte France: Ros Ribos.)
2. Componist Leoš Janáček als jongeman.
3. Regisseur Patrice Chéreau.

De beide verschillende versies van Donizetti's Lucia di Lammermoor op één dag via diverse zenders

Wat een Toeval
Op zaterdag 8 maart zijn de beide bestaande, door de componist zelf, gerealiseerde versies van de opera Lucia di Lammermoor van Gaetano Donizetti (1797-1848) via de radio te beluisteren. Het muziekdrama kwam tot stand op een libretto van Salvatore Cammarano (1801-1852), dat is gebaseerd op de historische roman The bride of Lammermoor, voor het eerst verschenen in 1819, van Walter Scott (1771-1832). De eerste uitvoering werd gegeven op 25 september 1835 in het Teatro San Carlo te Napels. Dit muziekdrama werd onmiddellijk herkend als een van de fraaiste bel canto opera's.
Donizetti ging kort daarop werken aan een revisie van zijn oorspronkelijke muziekdrama, met de bedoeling er een Franse versie van te realiseren, voor het Parijse Théâtre de la Renaissance, dat in zwaar weer verkeerde. Voor die versie heeft de componist de muziek weliswaar intact gelaten, maar de hoofdrollen aardig aangedikt, de bijrollen daarentegen tot een minimum gereduceerd.
Die versie is in 1839, op 6 augustus in de Franse hoofdstad in het opgemelde theater gepresenteerd.

's Avonds vanuit New York
De oorspronkelijke versie wordt zaterdagavond op in ieder geval drie radiozenders tegelijkertijd rechtstreeks vanuit de Metropolitan Opera van New York, waar het dan vroeg in de middag is, uitgezonden. De Nederlandstalige, Belgische zender Klara heeft Lucia in de serie Scala opgenomen. Dat programma begint al om 19:02 uur, maar zal ook pas omstreeks half acht overschakelen naar New York. De Duitse zender WDR 3 presenteert dezelfde versie, eveneens tegelijkertijd, in de serie Bühne: Radio, vanaf 19:30 uur. BBC Radio 3 is vanaf 19:30 uur present om u eveneens deze uitvoering in de Matinee van de New Yorkse 'Met' via de ether aan te bieden. Daar is om 22:15 uur de voorstelling ten einde.
Koor en Orkest van deMetropolitan Opera zullen worden gedirigeerd door James Levine. Als belangrijkste solisten kunt de sopraan Natalie Dessay horen als Lucia, en de bariton Mariusz Kwiecien als haar broer Enrico Ashton, met de status van grootgrondbezitter. De resterende optredende zangers en eventuele verdere informatie is te vinden op de site van de 'Met'.

's Middags vanuit Amsterdam
De Franse versie, Lucie de Lammermoor, wordt 's middags tussen 14:00 uur en 17:00 uur rechtstreeks uitgezonden door Radio 4 in de reeks ZaterdagMatinee Live, voor deze gelegenheid vanuit het Concertgebouw in Amsterdam. De Radio Kamer Filharmonie en het Groot Omroepkoor worden gedirigeerd door Kenneth Motgomery. Annick Massis zingt daarin de rol van Lucie. Voor de overige rollen en andere gegevens zij verwezen naar de website van Radio 4.
____________
Afbeeldingen
1. Het Teatro San Carlo te Napels.
2. Componist Gaetano Donizetti.
3. Auteur Walter Scott.
4. Dirigent Kenneth Montgomery (*1943).