Nieuwe versie van Richard Strauss' Die Frau ohne Schatten met de bejubelde Doris Soffel in de rol van Amme

Acht voorstellingen
Op maandag 1 september geeft de Nederlandse Opera in het Amsterdamse Muziektheater de première van een nieuwe enscenering van de opera Die Frau ohne Schatten uit 1919 van Richard Strauss (1864-1949). De rol van de Amme zal worden vertolkt door Doris Soffel, die zich reeds heeft weten te onderscheiden van zovele andere vocale interpreten, en met name in het niet bepaald gemakkelijke repertoire van Richard Wagner en Richard Strauss, waarvoor zij intense ovaties heeft geoogst.
Na de première worden er nog zeven voorstellingen in Amsterdam gegeven: op vrijdag 5, dinsdag 9, vrijdag 12, dinsdag 16, zaterdag 20, dinsdag 23 en zondag 28 september. Meer over de vocale en instrumentale, alsmede alle andere sleutelfiguren binnen deze productie, is te vinden op de website van De Nederlandse Opera.

Het verhaal
Het libretto stamt van Hugo von Hofmannsthal (1874-1929). Nog in hetzelfde tijdsbestek verwerkte de auteur de verzonnen handeling in een verhaal dat ook nog in 1919 in Berlijn is verschenen, en sedert twee jaar in een heruitgave van die eerste editie opnieuw verkrijgbaar is. Andere bronnen beweren echter dat eerst het boek is geschreven en de auteur vervolgens het libretto voor de opera heeft gerealiseerd. Deze Erzählung geldt als een van de kostbaarste juweeltjes van de Weense neoromantiek. Het gaat daarbij om een sprookje dat nadrukkelijk is voorzien van heel veel symboliek die op tal van manieren kan worden geduid. De basisgedachte is dat de menselijke liefde pas vruchtbaar kan zijn als de twee bij elkaar horende partners door middel van beproevingen, waarachtig lijden en zelfinzicht de weg tot elkander hebben gevonden.
In deze geschiedenis heeft de keizer eens jacht gemaakt op de dochter van de geestenleider Keikobad; zij had toen de gestalte van een gazelle, die hij tot keizerin heeft gemaakt. Na een jaar samenleven heeft de keizerin nog steeds geen schaduw weten te verwerven: het teken van moederschap. Op het moment van die vaststelling resten haar nog drie dagen voordat de termijn die haar vader heeft gesteld, is afgelopen en zij naar het geestenrijk moet terugkeren. De keizer zal dan tot steen verstarren.
Helaas wordt de keizerin begeleid door haar diabolische voedster, en samen dalen zij af naar de mensenwereld, waar ze de vrouw van ene Barack ertoe overhalen haar schaduw af te staan. De keizerin beseft echter dat ze hierdoor bij Barack in het krijt zal staan en daarom aarzelt ze die schaduw aan te nemen. Vervolgens worden die beide echtgenoten in een onderaardse kerker van elkaar gescheiden. Voor de tempel van de geesten scheidt de keizerin van haar voedster om haar laatste beproeving te ondergaan. Door af te zien van het water des levens en de schaduw van de vreemde vrouw, kan zij zichzelf verlossen, evenals de reeds versteende keizer. Door deze vorm van zelfoverwinning wordt haar de genade deelachtig en krijgt zij een eigen schaduw. Het uiteengerukte echtpaar wordt opnieuw vereend, doordat ook die twee mensen, evenals het keizerpaar, erin is geslaagd de weg tot elkander opnieuw te vinden.
Pas in de jaren zeventig van de twintigste eeuw heeft deze opera van Richard Strauss internationaal meer aanzien gekregen doordat dirigent Karl Böhm (1894-1981) zich er nadrukkelijk voor heeft ingezet en vasthoudend is gebleven, ondanks de enorme eisen die het werk aan alle betrokkenen stelt.

Drie bedrijven
Strauss schreef op basis van die Hofmannsthal-tekst een opera in drie bedrijven, die op 10 oktober 1919 in Wenen in première is gegaan onder leiding van Franz Schalk (1863-1931). Strauss was in de jaren 1919-1924 directeur van de Wiener Oper, een functie die hij met Franz Schalk deelde. De in die dagen internationaal in hoog aanzien staande sopraan Maria Jeritza zong bij die gelegenheid de titelrol. Pas dertien jaar later werd er een voorstelling in Salzburg geven en het zou tot 1940 duren voordat de Milanese Scala zich over het werk ontfermde. In 1966 volgde New York, een jaar later Londen en in 1972 triomfeerde Die Frau ohne Schatten in Parijs.
Dit prachtige en terecht pretentieuze stuk muziektheater bergt tal van stijlen en verschillende muzikale uitingsvormen in zich: elementen van het oratorium — die passen bij het hier en daar ietwat bijbels-ideologische sfeer —, maar daarnaast ook de in het fenomeen opera zo passende lyriek, die erin slaagt de inhoud enigszins boven het afstandelijk-epische van de handeling uit te tillen.
Hugo von Hofmannsthal: Die Frau ohne Schatten — Erzählung.
Berlin 1919. — Neuausgabe 2006, herausgegeben von Joseph Kiermeier-Debre in de reeks Bibliothek der Erstausgaben (dtv 2667). Deutscher Taschenbuch Verlag, München. ISBN 978-3-423-02667-7. Prijs € 8,— (alleen in de Bondsrepubliek Duitsland en in Amsterdam bij Boekhandel Die Weisse Rose.)
____________
Afbeeldingen
1. Zangeres Doris Soffel. Foto van Boris Streubel.
2. Librettist Hugo von Hofmannsthal.
3. Componist Richard Strauss. Tekening van Jarko Aikens, Groningen 1984. (Archief Heinz Wallisch.)
4. Dirigent Franz Schalk.
5. Voorzijde van de heruitgave 2006 van de oorspronkelijke tekst van de Hofmannsthals Erzählung Die Frau ohne Schatten.