Ferruccio Busoni's Doktor Faust op Mezzo-televisie

Niet voltooid door componist
Twee prologen, één tussenspel en drie scènes vormen het muziekdrama van Ferruccio Busoni (1866-1924). Door het voortijdige overlijden van de componist bleef de opera onvoltooid, maar in het jaar na Busoni's verscheiden heeft Philipp Jarnach (1892-1982) — die precies in die periode als één van de meest vooraanstaande componisten gold — voor afronding gezorgd.
De tekst had Busoni zelf samengesteld op basis van de aloude Faust-legende en het daarop gebaseerde poppenspel uit de zestiende eeuw en voorts op de gedramatiseerde versie daarvan — The tragical history of doctor Faustus (1589) — door Christopher Marlowe (1564-1593).

Versies
Op 21 mei 1925 is de eerste uitvoering van bovengenoemde versie van Doktor Faust gegeven onder muzikale leiding van Fritz Busch (1890-1951) in Dresden, waar deze toen vast aan de Opera was verbonden, maar deze post in 1933 moest verlaten vanwege zijn antinazi-houding. Bijna zestig jaar later, op 4 april 1985, werd van dit muziekdrama in Bologna voor het eerst een uitvoering gerealiseerd van een door Antony Beaumont [1] gecompleteerde versie, die geheel in overeenstemming was met datgene wat Busoni zich had voorgesteld.
Mezzo-televisie presenteert op zaterdag 20 juni — tussen 20:30 uur en 23:25 uur — Busoni's opera, in een uitvoering te Zürich 2007: mise en scène Klaus Michael Grüber; het orkest van de Zürcher Oper staat onder leiding van Philippe Jordan. Thomas Hampson zingt de rol van Doktor Faust.
Dezelfde zender zal deze uitvoering herhalen op zondag 28 juni, vanaf 17:05 uur in de namiddag.

Synopsis
Faust — uitgebeeld door een bariton — krijgt met behulp van Mephistopheles — die terug te vinden zal zijn in een tenor — zijn jeugd terug. Nadat hij enige tijd aan het hof van Parma heeft doorgebracht, vlucht hij, samen met de hertogin met die naam — haar personage zal worden vertolkt door een sopraan. Pas in Wittenberg verneemt hij dat de hertogin is overleden, maar kort daarna ontmoet hij een bedelares, die hem haar kind toesteekt. Faust is dan bereid zijn leven op te offeren voor dat van het kind. Als hij dan daadwerkelijk de geest geeft, stijgt er een jongeling op uit het lijk van het dode kind.

Faust-parafernalia
Hoewel de grote Duitse dichter niet in het bovenstaande voorkomt, moet gezegd dat juist Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) de bekendste presentatie van het Faust-gegeven heeft gerealiseerd en dat diens versie door onder meer Charles Gounod (1818-1893) in een muziekdrama is verwerkt. Dat is in 1859 in première gegaan en zal in het nieuwe seizoen — tussen 20 november en 22 december 2009 — door Opera Zuid dertien keer worden voorgesteld in twaalf Nederlandse steden.
Doktor Faustus werd een kwart eeuw geleden ook als opera in twee bedrijven gerealiseerd door de Nederlandse componist Konrad Boehmer (geboren 1941) [2], op tekst van Hugo Claus (1929-2008). Veel eerder, eind december 1797, werd de eerste Faust-opera in vier bedrijven op basis van deze stof, gecomponeerd door Ignaz Walter (1755-1822), maar dan naar Goethe's drama, te Bremen in première gegeven.

[1] Antony Beaumont is in 1949 te Londen geboren. Hij is musicoloog, dirigent, violist en esaayist. In die laatste hoedanigheid heeft hij gepubliceerd over componisten zoals Busoni en tijdgenoten. Als dirigent heeft hij zich nadrukkelijk toegelegd op muziek uit de eerste helft van de twintigste eeuw, zoals Kurt Weill (1900-1950) en Alexander von Zemlinsky (1871-1942).
[2] De componist werd voor deze opera onderscheiden met de Rolf Liebermann-Prijs.
___________
Afbeeldingen
1. Componist Ferruccio Busoni (1866-1924).
2. Bariton Thomas Hampson.
3. Voorzijde van de paperback-editie uit 1960, verschenen bij Bert Bakker/Daamen N.V., te Den Haag, als dubele Ooievaar-pocket (122-123) voor de toenmalige prijs van ƒ 2,90.
4. Voorzijde van de dissertatie van Paul Op de Coul, verschenen in 1983.

Rameau's Hippolyte et Aricie van de Reisopera op Radio 4

Voortreffelijke uitvoering
De in onze bijdrage van 29 mei besproken uitvoering door de Nationale Reisopera van Jean Philippe Rameau's muziekdrama Hippolyte et Aricie uit 1733 is op zaterdag 20 juni, 's avonds vanaf 19:02 uur te beluisteren in het NPS-programma Opera live. Degenen die de tot dusver niet in staat waren één van de voorstellingen in de theaters te bezoeken, of die het voortreffelijke spel van de zangers, koor en instrumentaal ensemble onder leiding van Jed Wenz, nog wel eens willen beleven — zij het dan nu zonder beelden —, doet er goed aan de bewuste avond vrij te houden.
__________
Foto: Dirigent van Musica ad Rhenum, Jed Wenz, hier met een traverso.

Richard Strauss' Elektra zaterdagavond op BBC Radio 3

Covent Garden-versie
Op zaterdag 13 juni zal BBC Radio 3 — tussen 19:00 uur en 21:15 uur onze tijd — in een nieuwe aflevering van het programma Opera on 3, een uitvoering presenteren van het muziekdrama in één bedrijf Elektra, opus 58, gecomponeerd in de jaren 1907/1908 door Richard Strauss (1864-1949). Het gelijknamige toneelstuk uit 1903 dat aan deze opera ten grondslag ligt, stamt uit de koker van de uitermate productieve en zeer veelzijdige Oostenrijkse schrijver Hugo von Hofmannsthal (1874-1929) die tevens medeoprichter was van de Salzburger Festspiele. Susan Bullock zingt de titelrol; voor de overige vocale uitvoerenden zij verwezen naar de betreffende website van BBC Radio 3. Koor en orkest van The Royal Opera House Covent Garden staan onder leiding van Mark Elder. De inleidende presentatie zal worden verzorgd door Andrew McGregor.

Achtergronden
Hofmannsthal heeft zich gebaseerd op de oudste van de Griekse tragedies met die titel, geschreven in de jaren 411/410 vóór onze jaartelling door Sofokles, die de voor die tijd uitzonderlijke ouderdom van ongeveer negentigjaar heeft bereikt: hij leefde van ca. 495 tot 406 vóór onze jaartelling.
Richard Strauss was overigens niet de eerste die het Elektra-thema tot een opera heeft verwerkt. Reeds in 1782 had de Fransman Jean-Baptiste Lemoyne (1751-1796) de opera Electre voorgesteld en vijf jaar daarna kwam zijn collega Johann Christian Friedrich Haeffner (1759-1833) — die vanaf 1780 in Zweden werkzaam was in diverse muzikale functies — met een muziekdrama met eveneens die titel, en aan het begin van de twintigste eeuw kwam Vittorio Gnecchi (1876-1954) met de opera Cassandra in 1905. [1]
De eerste uitvoering van de opera van Richard Strauss werd gerealiseerd op 25 januari 1909 in de Dresdener Semper Oper onder leiding van Ernst von Schuch (1846-1914), met een voor die tijd spectaculaire bezetting waarin onder anderen Ernestine Schumann-Heink (1861-1936) op de rol stond voor de partij van Klytaimnestra. Nog in hetzelfde jaar kon het Weense operapubliek deze muzikale tragedie zien in de Hofoper van de hoofdstad der Donaumonarchie. En eveneens in 1909 kon het Milanese Scala-publiek daarvan kennisnemen. Het jaar daarop werd er in New York een Franstalige versie gerealiseerd en, ook nog in 1910, leidde Thomas Beecham (1879-1961) in Londen een Engelse versie.

Het verhaal
Toen Agamemnon — die als legerleider van de Grieken had gefungeerd — na tien jaar weer thuis kwam, werd hij door zijn echtgenote Klytaimnestra en dier geliefde Aigisthos vermoord.
Daarop zweert Agamemnons dochter Elektra wraak, terwijl ze hoopt dat de terugkeer van haar broer Orestes zal worden gerealiseerd, vooral met het oog op de uitvoering van de wraak zoals zij die zich voorstelt. Elektra's zuster Krysothemis weigert zich met de wraakactie van haar broer en zus in te laten; zij heeft veel meer belang bij een rustig leven als geliefde en moeder.
Tijdens een hoog oplopende ruzie tussen Elektra en haar moeder Klytaimnestra bereikt hen het bericht dat Orestes dood is. Dat lijkt een triomf voor de tot moordenares geworden moeder. Maar op het moment dat Elektra dan maar zelf de daad van dodelijke wraak wil voltrekken, verschijnt Orestes alsnog ten tonele, en wordt hij door Elektra aangezet hun gemeenschappelijke moeder te doden.
Daarna moet ook de minnaar van mama, Aigisthos, eraan geloven. Elektra heeft haar doel bereikt, en daarom begint ze — als gevolg van een libidineuze bevrediging — een extatische vreugdedans, de dood tot gevolg hebbende. Eros en Thanatos, zoals Strauss' tijd- en 'buurt'-genoot Sigmund Freud (1856-1939) dat noemde.

Doorzichtig als een
Zo menig dirigent gaat voorbij aan de wens van de componist het in dit geval — evenals dat van Salome en Der Rosenkavalier — groot bezette orkest een doorzichtigheid te verlenen als van een kamerorkest. Gezien de fijnzinnigheid die Mark Elder meer dan eens aan de dag heeft gelegd, onder meer in het Concertgebouw te Amsterdam, mag men er in principe wel van uitgaan dat deze de wens van de componist die — gelet op het karakter van Richard Strauss — niets minder dan een eis was en dat vanzelsprekend is gebleven. Mark Elder is onderscheiden voor deze productie en dat geldt eveneens voor de sopraan Susan Bullock.
__________
[1] Het bestaan van deze opera, die in 1905 te Bologna onder leiding van Arturo Toscanani (1867-1957)) in première is gegeven, heeft ertoe geleid dat er kort na de première van Strauss' Elektra werd geopperd dat deze het muziekdrama van Gnecchi moest hebben gekend. Om over regelrecht plagiaat maar te zwijgen,al zijn de overeenkomsten op diverse punten wel frappant.
____________
Afbeeldingen
1. Sopraan Susan Bullock in de rol van Elektra in de gelijknamige opera van Richard Strauss in de versie door The Royal Opera House te Londen.
2. De Griekse tragedieschrijver Sofokles.
3. De eertijds befaamde contra-alt Ernestine Schumann-Heink.
4. Sigmund Freud.
5. Ernst von Schuch dirigeert Richard Strauss; in dit geval gaat het om Der Rosenkavalier in 1912.
Schilderij van de impressionist Robert Sterl (1867-1932).

Offenbachs Les contes d'Hoffmann via Mezzo-televisie

Onvoltooide opera in sterfjaar van de componist
Mezzo-televisie zendt aanstaande zondag, 7 juni, vanaf 17:00 uur, de opera Les contes d'Hoffmann uit 1880 van Jacques Offenbach (1819-1880) uit.
Hoewel op de website van Mezzo voir le détail kan worden aangeklikt en die functie tegenwoordig doorgaans goed functioneert — in tegenstelling tot in voorgaande jaren, toen er bijna nimmer iets naders te voorschijn kon worden getoverd —, is het enige dat we u nog meer over die versie kunnen vertellen, dat deze op maandag 22 juni, 's ochtends vanaf 10:00 uur zal worden herhaald.
Meer over dit muziekdrama is te vinden in een artikel dat we op 6 november 2007 op de Nederlandse fin de siècle website All art is quite useless van Rond1900.nl hebben geplaatst naar aanleiding van de toenmalige tournee van De Nationale Reisopera met een grootse uitvoering, die de parodistische elementen in het muziektheater zoals Offenbach dat voorstond, briljant voor het voetlicht heeft gebracht.
__________
Foto: Componist Jacques Offenbach, gekiekt door de wereldvermaarde Franse fotograaf Nadar (1820-1910).

Der Freischütz rechtstreeks uit Baden-Baden via Arte-tv

Nieuwe versie van Robert Wilson
Tijdens de pinksterdagen wordt door Arte-televisie rechtstreeks verslag gedaan van de Pfingstfestspiele, die in de stad Baden-Baden worden gegeven. Eerste pinksterdag werden de kijkers op het gebruikelijke tijdstip voor zondagse klassieke muziek via die zender, vergast op klassieke symfonische muziek, op de tweede dag wordt er een complete opera uitgezonden. Voor de liefhebbers van muziektheater is dat een schitterende gelegenheid om naast de stemmen en de instrumenten nu ook de mimiek van de acterende zangers, alsmede de decors en kostuums, alsmede nog eventueel andere marginalia aan haar of zijn oog te laten voorbijtrekken.
Het muziekdrama dat Arte op maandag 1 juni in twee etappes biedt, is Der Freischütz uit van Carl Maria von Weber (1786-1826). Nadere gegevens over deze opera kunt u vinden in een artikel op de aan deze website redactioneel gelieerde Tempel van het Muziektheater, afgedrukt op vrijdag 3 april van dit jaar.
De veelvuldig hoog geprezen regisseur Robert Wilson, theatermagiër uit Texas, heeft een nieuwe versie van Webers opera voorbereid, die tijdens deze Festspiele in première zal gaan. De toelichting zal worden gegeven door Arte's cultuurpresentatrice Annette Gerlach. Zij zal ongetwijfeld ook alle uitvoerenden met name noemen.
Er staat — zoals dat gebruikelijk is bij dergelijke producties — geen herhaling via Arte-televisie gepland. De uitzending — tussen 19:00 uur en 22:05 uur — zal een half uur worden onderbroken: tussen 20:20 uur en 20:50 uur is er het gebruikelijke (wereld)nieuws, aangevuld met cultuurinformatie.
__________
Afbeelding: Festspielhaus Baden-Baden. (Foto © Südwest Rundfunk.)